تعریف بازار پول

بازار پول بازاری است برای داد و ستد پول و دیگر دارایی های مالی جانشین نزدیک پول که سررسید کمتر از یکسال دارند. در بازار پول ابزارهای مالی کوتاه مدت با سررسید کمتر از یکسال مورد معامله قرار می گیرد. بارزترین ویژگی ابزارهای مالی در بازار پول عبارتند از: ریسک اندک ، نقد شوندگی بسیار بالا و ارزش اسمی زیاد. محل اصلی داد و ستد ابزارهای بازار پول بانکها، موسسات مالی اعتباری، موسسات مالی غیر بانکی هستند که با نظارت بانک مرکزی به فعالیتهای مجاز می پردازند.عموم مردم با هدف دریافت تسهیلات (وام) کوتاه مدت با سررسید کمتر ازیکسال و یا دریافت سود از طریق سپرده گذاری منابع خود به بازار پول وارد می شوند. این بازار، محل اصلی برای تامین سریع نقدینگی مورد نیاز افراد حقیقی و حقوقی به شمار می آید.

ابزارهای بازار پول:

پذیرش بانکی /Banker’s acceptance

پذیرش بانکی قدیمی ترین ابزار بازار پول است که از قرن دوازدهم میلادی در بانکها مورد استفاده قرار می گرفت. پذیرش بانکی عبارتست از یک دستور پرداخت که در وجه حامل و به مبلغ معین در تاریخی مشخص کارسازی می شود. پذیرش بانکی در حال حاضر، معمولا در معاملات بین لملل و به منظور تأمین مالی کالاهایی که هنوز از فروشنده به خریدار منتقل نشده است مورد استفاده قرار می گیرد. پذیرش بانکی در واقع نوعی برات وعده دار است که توسط وارد کننده یا صادر کننده در وجه بانک کشیده می شود و بانک می پذیرد تا مبلغ مندرج بر روی برات را در سررسید مشخص شده را بدون هیچ قید و شرطی به دارنده اوراق پرداخت نماید. این اوراق شامل اسناد اعتباری کوتاه مدت از قبیل سفته و برات وعده دار است که توسط شرکتهای غیر مالی صادر و پرداخت آنها توسط بانک تضمین می شود. این اسناد توسط بانکها با تخفیف و کمتر از مبلغ اسمی در بازار ثانویه قابل معامله است. موعد سررسید این اوراق معمولا بین 30 تا 180 روز است که البته سررسید 90 روزه بیشترین مورد استفاده را دارد. منافع مستقیمی که از طریق پذیرش های بانکی و بدون بهره برداری از ظرفیت های خلق اعتبار، برای بانکها ایجاد می شود باعث جذاب شدن پذیرش این ابزار بازار پول برای بانکها شده است.

اسناد خزانه / Treasury Bill

اسناد خزانه، اوراق بهاداری است که برای تأمین مالی دولت و یا تأمین کسری بودجه دولت، با قیمت اسمی و با سررسید های معمول سه ماهه، شش ماهه و یکساله منتشر می شود. این اوراق معاف از مالیات بوده و به پشتوانه تعهد و اعتبار کامل دولت منتشر می شود. اسناد خزانه توسط بانک مرکزی و به نمایندگی از دولت منتشر، تضمین و بازخرید می شود. اسناد خزانه با ریسک نزدیک به صفر نقد شوندگی بسیار بالایی دارند. احتمال نکول این اوراق  تقریبا صفر است تا جایی که اسناد خزانه از نوع ابزارهای پولی بدون ریسک نام برده می شود. این نوع ابزارهای پولی، بدون کوپن سود منتشر و در زمان فروش به مبلغی کمتر از قیمت اصلی به فروش می رسند. بر همین اساس سود خریدار عبارتست از مابه التفاوت قیمت پرداختی و قیمت مندرج بر روی اسناد خریداری شده. .اسناد خزانه با تضمین بازپرداخت در سررسید توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی صادر و منتشر شده و بعنوان ابزار بازار پول و مبتنی بر بدهی، تا قبل از سررسید، در بازار ثانویه و به مبلغی کمتر از ارزش اسمی، قابلیت داد و ستد دارد.

اسناد خزانه اسلامی نیز نوعی اسناد خزانه است که توسط دولت و به منظور تسویه بدهی به پیمانکاران و یا طلبکاران غیر دولتی منتشر می شود.

گواهی سپرده / Certificate of Deposit

جوانترین و مهمترین ابزار مالی است که در بازار پول و با هدف جذب منابع کوتاه مدت سرمایه گذاران و به ویژه اشخاص حقوقی و شرکتهای سرمایه گذاری داد و ستد می شود. گواهی سپرده، سندی است که از سوی بانکها و یا مؤسسات سپرده پذیر در قبال مبلغ مشخصی پول که نزد همان موسسه سپرده شده است منتشر می شود. این گواهی دارای سررسید و نرخ بهره مشخص بوده و به دو بخش قابل انتقال و غیر قابل انتقال تقسیم می شود. گواهی سپرده قابل انتقال، قبل از تاریخ سررسید در بازار ثانویه قابلیت فروش داشته و بر همین اساس از نقد شوندگی بالایی برخوردار است. گواهی سپرده غیر قابل انتقال، قابل فروش مجدد نیست و دارندگان این نوع گواهی در صورت نیاز به وجه نقد تنها با مراجعه به مؤسسه سپرده پذیر و معمولا در ازای پرداخت جریمه، می توانند سپرده خود را دریافت نمایند. معمول ترین دوره سررسید گواهی های سپرده یکسال، حداقل دوره سررسید گواهی های سپرده هفت روزه و حداکثر آن نا محدود است. گواهی های سپرده به دو صورت سپرده سرمایه گذاری عام و سپرده سرمایه گذاری خاص نیز طبقه بندی می شود. سپرده سرمایه گذاری عام به سپرده ای که نزد بانک با سررسید مشخص افتتاح شده است اطلاق می شود و بانک در ازای آن اقدام به صدور گواهی به همین نام می نماید. سپرده سرمایه گذاری خاص نیز در صورت سرمایه گذاری افراد حقیقی یا حقوقی در تجهیز منابع برای تأمین مالی طرح های مشخص جدید سودآور و یا توسعه و تکمیل طرح های سودآور موجود با سررسید مشخص صادر می شود.

اوراق تجاری/ Commercial Paper

این نوع اوراق، توسط شرکتهای مالی یا سازمان های غیر مالی، با هدف رفع نیاز سرمایه در گردش و معمولا با سررسید 270 روزه، بدون کوپن و با قیمتی کمتر از ارزش اسمی به فروش می رسد. علیرغم اینکه بنگاههای فروشنده اوراق می بایستی دارای خطوط اعتباری پشتیبان توسط بانکها باشند ولیکن اوراق تجاری عمدتا بدون پشتوانه هستند و بازپرداخت آنها توسط دارایی خاصی تضمین نمی شود. این اوراق می تواند به عنوان راهکار تأمین مالی میان مدت و یا بلند مدت نیز مورد بهره برداری سازمان ها قرار می گیرد و در برخی موارد نیز شرکت ها با هدف پرداخت بدهی های سررسید شده قبلی خود، اقدام به انتشار اوراق تجاری می نمایند. تمامی اوراق تجاری قابل انتقال بوده و می تواند تا قبل از تاریخ سررسید در بازار ثانویه معامله شود. این اوراق معمولا تا زمان سررسید نزد سرمایه گذار باقی می ماند و عمدتا بصورت بی نام منتشر شده و دارنده اوراق بعنوان مالک محسوب می شود. اوراق تجاری معمولا در بازار ثانویه مورد استقبال واقع نمیشوند و بر همین اساس نقد شوندگی پایین و ریسک بالاتری نسبت به اوراق خزانه دارند. اوراق تجاری برای اولین بار در قرن 19 و توسط مارکوس گلدمن، بنیانگذار شرکت گلدمن ساکس در آمریکا و در فرم سفته منتشر شد.