تقسیم بندی بازارهای مالی

بازارهای مالی، بر اساس معیارهای مختلفی طبقه بندی می شوند. مهمترین معیارهای در نظر گرفته شده برای طبقه بندی بازارهای مالی عبارتند از:

طبقه بندی بر اساس سررسید تعهدات مالی

طبقه بندی بر اساس نوع دارایی

طبقه بندی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار

طبقه بندی بر اساس سررسید تعهدات مالی:

گسترده ترین و پر استفاده ترین طبقه بندی بازارهای مالی بر اساس سررسید مالی است. تقسیم بازارهای مالی به دو بازار پول و سرمایه بیشترین کاربرد را در تعریف و تشریح انواع بازارهای مالی دارد. بازارهای مالی در این طبقه بندی به شرح ذیل تعریف شده است:

بازار پول:

بازاری است برای داد و ستد پول و دیگر دارایی های مالی جانشین نزدیک پول است که سررسید کمتر از یکسال دارد. بازار پول بازار ابزارهای مالی کوتاه مدت و با ریسک اندک عدم پرداخت ، نقد شوندگی و ارزش اسمی بالا است. بیشترین مورد مشارکت عموم جامعه در بازار پول (بر اساس تعداد، و نه حجم مشارکت)، مربوط به بازار سپرده های بانکی است.

بازار سرمایه:

بازار سرمایه، بازاری گسترده تر و متنوع تر از بازار پول است. بر پایه طبقه بندی بازار مالی با نگرش به سررسید دارایی ها، بازار سرمایه به بازار داد و ستد ابزارهای مالی با سررسید بیشتر از یکسال و دارایی های بدون سررسید اطلاق می شود. این بخش از بازار مالی، نقش مهم تری در تجهیز منابع پس اندازی و تامین نیازهای سرمایه گذاری واحدهای تولیدی دارد.

طبقه بندی بر اساس نوع دارایی:

متنوع ترین طبقه بندی بازارهای مالی بر اساس نوع دارایی است. با توجه به تنوع اوراق و کالاهای بازارهای مالی، در این نوع طبقه بندی، شاهد زیرشاخه های متنوعی برای بازارهای مالی می باشیم. در این نوع طبقه بندی، بازارهای مالی به س دسته ذسل تقسیم می شود که هر یک از ردیف های مربوطه، به دسته های متنوع تری تقسیم می شود که به برخی آنها نیز اشاره شده است:

بازار سهام:

در سطح عموم جامعه، بازار سهام با نام بازار بورس نیز شناخته شده است. در این بازار، سهام شرکت ها که نشانگر مالکیت دارنده آن در شرکت است، داد و ستد می شود. این داد و ستد یا از طریق مبادله های منسجم و قانونمند (مانند بازار بورس) و یا در خارج از بازار بورس معامله می شود. بازار سهام یکی از اثربخش ترین و مؤثرترین حوزه های اقتصاد یک کشور به شمار می آید، زیرا باعث تسهیل دسترسی واحدهای تولیدی به منابع مالی سرمایه گذاران از طریق توزیع بخشی از مالکیت شرکت می شود.

بازار اوراق بدهی:

بازار بدهی یکی از موثرترین بخش های نظام اقتصادی یک کشور به شمار می آید. در بازار بدهی، انواع اوراق بر اساس بدهی و در بازه های زمانی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت معامله می شود. اوراق رهنی، اوراق مشارکت، اسناد خزانه اسلامی، گواهی سپرده و صکوک انواع مختلفی از اوراق بدهی شناخته شده می باشند. اوراق بدهی عمدتا توسط دولت ها و یا شرکتهای بزرگ بعنوان قرض گیرندگان، منتشر می شود. مردم با خرید این اوراق، اقدام به اعطای قرض به ناشران اوراق بدهی می نمایند. در این بازار، ابزارهای با درآمد ثابت (اوراق قرضه) در دو نوع اوراق بدهی بدون پرداخت دوره ای و اوراق بدهی با پرداخت دوره ای داد و ستد می شود. سود اوراق بدهی دولتی معمولا بالاتر از سود متعارف بازار بانکی بوده و کمترین ریسک سرمایه گذاری را دربر دارد.

بازار ابزارهای مشتقه:

این بازار بعنوان تخصصی ترین بازار مالی، در برگیرنده معاملات ابزارهایی مبتنی بر دارایی های مالی یا فیزیکی مانند کالا، انرژی، ارز، پول و سرمایه است. بازار مشتقه های مالی عمدتا شامل قراردادی بین دو یا چند طرف است که پرداخت های آن بر اساس معیار سنجش تعیین، و ابزاری برای کاهش یا انتقال ریسک معاملات به شمار می آید. در این بازار، اصل دارایی جابجا نمی شود و ارزش ابزارهای مشتقه بر اساس ارزش دارایی اصلی که پشتوانه اصلی قراردادهای مشتقه به شمار می آید مشخص شده و ارزش مستقلی ندارند. از مهمترین کارایی های بازار ابزار مشتقه می توان به کاهش هزینه تأمین مالی، افزایش بازده دارایی، تعدیل ساختار جریان نقدی و گریز از مالیات اشاره نمود. از مهمترین این ابزارها می توان به اختیار معامله، بازارهای آتی، بازارهای معاوضه و بازارهای سلف اشاره نمود.

طبقه بندی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار:

در معمول ترین نوع تقسیم بندی، بازارمالی را به دو بازار اولیه و ثانویه تقسیم می نمایند. هدف از این تقسیم، تسهیل مبادلات سهام شرکتهای بورسی و انتقال بخشی از مالکیت شرکت در قبال دریافت وجه سهام فروخته شده می باشد. بسته به اینکه دارایی مورد معامله بصورت دسته اول و یا دسته دوم مورد معامله قرار می گیرد، بازار مالی را به دو بخش تقسیم می نمایند که عبارتند از:

بازار اولیه (دست اول):

بازار اولیه زمانی تشکیل می شود که یک دارایی برای اولین بار مورد معامله قرار می گیرد. شرکت ها، موسسات، و بنگاههای اقتصادی برای تامین منابع مالی مورد نیاز خود، به منابع مالی نیاز دارند که می توانند این نیاز خود را از طریق واگذاری اوراق بهادار خود بدست آورند. این امر در قالب پذیره نویسی و از طریق بانکو یا مؤسسه ای مجاز که نماینده شرکت است صورت می پذیرد. واگذاری اوراق بهادار و تامین اعتبار برای اولین بار در بازار دست اول منتشر می شود بر همین اساس در بازار اولیه، فروشنده اوراق بهادار در واقع همان ناشر اوراق بهادار یا شرکتی است که سهامش در حال عرضه می باشد. در بازار اولیه بانکهای سرمایه گذار نقش خالق و به وجود آورنده را عهده دار بوده و اوراق بهادار را قبل از انتشار، قیمت گذاری کرده و سپس به فروش می رسانند.

بازار ثانویه (دست دوم):

پس از عرضه اوراق بهادار در بازار اولیه و با این هدف که این اوراق بتوانند مورد داد و ستد قرار گیرند، به بازارهای دیگری نیاز است که به آن بازار ثانویه گفته می شود. در این بازار اوراق بهادار قابلیت داد و ستد پیدا می کنند. وجود بازار دست دوم صرفا به این دلیل است که قابلیت نقد شوندگی اوراق بهادار منتشر شده در بازار دست اول افزایش پیدا کرده و همچنین شرایطی فراهم شود تا قرض دهندگان و وام گیرندگان به آسانی بتوانند تصمیمات سرمایه گذاری خود را تغییر داده  و به فروش اوراق بهاداری خریداری شده یا خرید اوراق بهادار دیگر اقدام نمایند. داد و ستد در بازار دست دوم به دفعات نامحدود انجام می شود و بنابراین با جابجا شدن مالکیت ابزارهای مالی قابل داد و ستد در آن بازار، قدرت نقد شوندگی زیادی ایجاد می شود. بازار ثانویه بر اساس نوع سهم و محل مبادله سهام، به چهار بخش: بازار اول-بازار دوم-بازار سوم و بازار چهارم تقسیم می شود.